泰雅語

泰雅語(泰雅語:AtayalTayal),亦稱泰雅爾語,是南島語系的一種,用拉丁文字書寫,為台灣泰雅族的民族語言。分布地域極廣,一般學者將其與賽德克語一併歸於泰雅語群(Atayalic)。目前臺灣原住民泰雅語認證考試分為6類方言語群:賽考利克泰雅語、澤敖利泰雅語、汶水泰雅語、萬大泰雅語、四季泰雅語、宜蘭澤敖利泰雅語。

泰雅語
Atayal
Tayal
发音[ʔətaˈjal]
母语国家和地区 中華民國臺灣地區
区域

等地區

母语使用人数
10,000人 (2008年)
語系
南島語系
方言
賽考利克方言
澤敖利方言
汶水方言
萬大方言
四季方言
宜蘭澤敖利方言
文字泰雅羅馬字拉丁字母
官方地位
作为官方语言 臺灣原住民族地區
管理机构原住民族委員會
中央研究院 (Academia Sinica)
語言代碼
ISO 639-2map
ISO 639-3tay
Glottologatay1247
语言瞭望站30-AAA
瀕危程度
联合国教科文组织认定的瀕危語言
脆弱(UNESCO)
本条目包含国际音标符号。部分操作系统浏览器需要特殊字母与符号支持才能正確显示,否则可能显示为乱码、问号、空格等其它符号。

方言分類

泰雅語分布極廣,使用人口從新北市烏來區到中部南投縣仁愛鄉、台中市和平區皆有。因為"泰雅語言"分布極廣,且加入日語等語種之混入影響,伴隨時間演變,故逐漸形成不同地區泰雅族部落所使用之泰雅語歧異程度極高的現象。就泰雅語群的使用人口上而言,在2012年6月該語群使用人口約為83,088人。

目前已紀錄至少 7 種泰雅語方言,其中 6 種為臺灣原住民語認證測驗方言語群:

  • 賽考利克泰雅語(Squliq Atayal):分布最廣,區域廣達新北市烏來區、以桃園市復興區為主的北橫山區、新竹縣尖石鄉山區、臺中市和平區、南投縣仁愛鄉部分地區等。
  • 澤敖利泰雅語(S'uli Atayal):分布於新竹縣尖石鄉、五峰鄉,南投縣仁愛鄉,以及苗栗縣泰安鄉、臺中市和平區等大安溪流域。包含梅花村梅花部落(梅嘎蒗)、錦屏村那羅部落(道下)、新生村眉原部落等。
  • 宜蘭澤敖利泰雅語(Klesan 或 C'uli'):分布於宜蘭縣大同鄉與南澳鄉。
  • 汶水泰雅語(Matu'uwal / Mayrinax Itaal):使用於苗栗縣泰安鄉錦水村圓墩部落(Tabilas)、清安村大坪部落(Mabatuan)、八卦村八卦力部落(Pakwari)。
  • 四季泰雅語(Skikun Atayal):使用於宜蘭縣大同鄉四季村四季部落(Skikun)及樂水村碼崙部落(Mnawyan)。
  • 萬大泰雅語(Plngawan Atayal 或 Bandai Atayal, Itaṟal):使用於南投縣仁愛鄉親愛村萬大部落(Sasi)。
  • 大興泰雅語(Matu’aw 或 Matabalay):使用於苗栗縣泰安鄉大興村南灣部落(Maymaralas)及榮安部落(Matabalay)。在傳統分類被歸為澤敖利泰雅語。

傳統分類

傳統分類上,泰雅語大致分為「賽考利克語群」(Squliq)及「澤敖利語群」(Ci'uli)兩大語群。

  • 泰雅語 Atayal
    • 賽考利克語群 Squliq
      • 賽考利克泰雅語(Squliq Atayal)
      • 四季泰雅語(Skikun Atayal)
    • 澤敖利語群 Ciʼuli
      • 澤敖利泰雅語(Ciʼuli Atayal)
      • 宜蘭澤敖利泰雅語(Klesan)
      • 汶水泰雅語(Matuʼuwal / Mayrinax Itaal)
      • 萬大泰雅語(Plngawan Atayal / Bandai Atayal, Itaṟal)

郭育賢(Goderich 2020)的分類

郭育賢(Goderich 2020)基於比較語言學共同創新給出新的分類,排除考慮區域性語言移借的影響。郭育賢將澤敖利語群區分開來,並依音變及詞彙證據認定其爲多系群,賽考利克語群仍爲單系群(相當於郭氏的「核心北泰雅語群」)。

  • 泰雅語 Atayal
    • 北部泰雅語 Northern Atayal
      • 汶水泰雅語(Matu'uwal)
      • 核心北部泰雅語 Nuclear Northern Atayal
        • 四季泰雅語(Skikun)
        • 賽考利克泰雅語(Squliq)
    • 南部泰雅語 Southern Atayal
      • 萬大泰雅語(Plngawan)
      • 核心南部泰雅語 Nuclear Southern Atayal
        • 宜蘭澤敖利泰雅語(Klesan)
        • 西南泰雅語 Southwestern Atayal
          • 澤敖利泰雅語(S'uli)
          • 大興泰雅語(Matu'aw)

音系

泰雅語的音系之音位大都使用適當的Unicode符號來標示。在台灣南島語的書寫系統的訂定上,元輔音之音系表原則上都是先「發音部位」(橫列)、後「發音方法」(縱列)、再考量「清濁音」,來訂定其音系之音位架構。

文法

在文法的分類上台灣南島語並不同於一般的分析語或其它综合语裡的動詞、名詞、形容詞、介詞和副詞等之基本詞類分類。比如台灣南島語裡普遍沒有副詞,而副詞的概念一般以動詞方式呈現、可稱之為「副動詞」,類之於俄语裡的副動詞。 泰雅語文法分類是將基礎的文法之詞類、詞綴、字詞結構及分類法,對比分析語等之詞類分類法加以條析判別。 而在語詞的表達上以"澤敖利泰雅語群"作為參考基準;以賽考利克泰雅語群作為一般通行參考。


動詞焦點變化

中文 動詞原型 主事焦點 受事焦點 處所焦點 周邊焦點
在;有;住 kaki maki ki'un ki'an s'aki
usa musa 'son 'san s'usa
uwah mwah wahun wahan s'uwah
qaniq maniq niqun niqan sqaniq
nbu mnbu nbun nbwan snbu
pung mung pongun pongan spung
kal kmayal kyalun kyalan skal
lpuw lmpuw lpogun lpogan slpuw
biru miru brwun brwan sbiru
知道 baq mbaq baqun baqan sbaq
忘記 zngi zmungi zngyun zngyan szngi
pqbaq mqbaq pqbaqun pqbaqan spqbaq
cbaq mcbaq cbaqun cbaqan scbaq
睡覺 'abi m'abi 'abyun 'abyan s'abi
起床 tuliq mtuliq tliqun tliqan stuliq
結束 kmasuq masuq suqun suqan skmasuq
biq miq biqun biqan sbiq
製作 kbalay kblayun kblyan skbalay
等待 naga mnaga ngun ngan snaga
餵食 s'an sm'an s'anun s'anan ss'an
kyap myap kyapun kyapan skyap
洗(手) pima mima pmun pman spima
洗(衣物) bahuq mahuq bhqun bhqan sbahuq
跟隨;搭 gluw mgluw glgun glgan sgluw
養育 qayat qmayat qyatun qyatan sqayat
拿取 agal magal galun galan s'agal
si' smi' syun syan ssi'
幫助 kraw kmraw kragun kragan skraw
pqutay mqutay pqutun pqutan spqutay
baziy mbaziy bzirun bziran sbaziy
tbaziy mtbaziy tbzirun tbziran stbaziy
tama mtama tmun tman stama
s'un ms'un s'unun s'unan ss'un

例句

  • Ima lalu-su? 你叫什麼名字?
  • Lokah-su ga? 你好嗎?
  • Mhway-su balay. 非常感謝你。
  • Ptngi-ta klama, lokah hi tala. 早餐吃飽了,才會有氣力。
  • K'nhriq kmmu qu ryax. 要愛惜光陰。
  • musa su inu? 你要去哪裡?
  • nanu cyux su kyalun? 你在說什麼?
  • nanu qani hiya? 這是什麼?
  • nanu qasa hiya? 那是什麼?

詞彙比較

詞彙 1 2 3 4 5 眼睛 日子 我們
(包含式)
什麼
賽考利克泰雅語 qutux sazing cyugal payat magal 'tayal roziq huzil ryax giqas ita' nanu' puniq
四季泰雅語 qutux saying tyugan payat magan cquliq royiq hoyil ryax xqayus ita nanu/
hmcwa
puniq
澤敖利泰雅語 utux sazing tugan/
cyugan
payat magan tayan rozi/
rawzi
huzin/
hozin
ryax g'anus/
atarasiy
ita nanu puni
宜蘭澤敖利泰雅語 utux sa'ing tugan payat magan cyoli/
c'oli
royi hoying ryax g'anus ita lalu/
mhcwa
puni
汶水泰雅語 qutux usayng tugal sapaat imagal itaal rawweq xuwil riax giqas ta'/
ita'
humicuwa'/
hnanuwan
hapuneq/
hapuy
萬大泰雅語 utux sa'ing tugal parat ramagal ci'uli'/
Itaral
rori huril rex ga'arus ita' amol rana'

參見

  • 原住民族語能力認證
  • 原住民族語言書寫系統 (中華民國)
  • 族語新聞
  • 原住民族電視台
  • 原始人類語言
  • 巴義慈神父
  • 孫國棟 (神父)

腳註

  1. "Tayal"[1] (页面存档备份,存于互联网档案馆),UNESCO Interactive Atlas of the World’s Languages in Danger,2016年/6月03日查閱.
  2. 原住民族語言發展法. [2017-08-03]. (原始内容存档于2017-08-04). 
  3. Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin; Bank, Sebastian (编). Atayal. Glottolog 2.7. Jena: Max Planck Institute for the Science of Human History. 2016. 
  4. UNESCO Atlas of the World's Languages in danger, UNESCO
  5. 國立臺灣師範大學進修推廣學院,"98年度原住民族語言能力認證考試"存档副本. [2017-03-01]. (原始内容存档于2009-12-17). ,臺北市,2009.
  6. 李壬癸 院士,"珍惜台灣南島語",台灣本鋪:前衛出版社,臺北市,2010年1月. ISBN 978-957-801-635-4
  7. 鄭光博,"第一章誰是泰雅族"[2] (页面存档备份,存于互联网档案馆),2005.
  8. Goderich, Andre, Atayal Phonology, Reconstruction, and Subgruoping [泰雅語音韻系統、重建與分群] (PhD Dissertation), National Tsing Hua University, 2020 
  9. 行政院原住民族委員會,"原住民族語言書寫系統"[3] (页面存档备份,存于互联网档案馆),台語字第0940163297號,原民教字第09400355912號公告,中華民國94年12月15日.
  10. 張永利,"台灣南島語言語法:語言類型與理論的啟示(Kavalan)"[4] (页面存档备份,存于互联网档案馆),語言學門熱門前瞻研究,2010年12月/12卷1期,pp.112-127.
  11. Barbara B.H. Partee, A.G. ter Meulen, R. Wall,"Mathematical Methods in Linguistics (Studies in Linguistics and Philosophy)(語言研究的數學方法)"[5] (页面存档备份,存于互联网档案馆)[6] (页面存档备份,存于互联网档案馆),Springer,1/e 1993 edition(April 30, 1990).

外部連結

  • 南投縣本土教育資訊網
  • 台灣南島語言的奧秘(影片) (页面存档备份,存于互联网档案馆
  • 公共電視 知識的饗宴-第十九集 台灣南島語言的奧秘 (页面存档备份,存于互联网档案馆
  • ABVD: Atayal (Mayrinax)/Paul Jen-kuei Li(李壬癸)
  • 楊明峰/桃園報導,"國小母語鐘聲 傳承泰雅古調"[永久失效連結],中國時報,2012-09-08/01:38.

维基百科, wiki, wikipedia, 百科全书, 书籍, 图书馆, 文章, 阅读, 免费下载, 关于 泰雅語 的信息, 什么是 泰雅語?泰雅語 是什么意思?